Polecany post
- Pobierz link
- Inne aplikacje
O nazwach miejscowych Suwalszczyzny. [ Aktualizacja: 05.03.2024 ].
W razie potrzeby formy bezkońcówkowe nazw miejscowych mogą mieć dopełniacz z tzw. e ruchomym, zwłaszcza gdy temat kończy się na grupę spółgłoskową, np. Helsinki - Helsinek, Powązki - Powązek, Pudliszki - Pudliszek.
Poprawna polszczyzna. Hasła problemowe, Odmiana nazw miejscowych, Warszawa 2008, s. 95.
Inne nazwy miejscowe w liczbie mnogiej o formie bezkońcówkowej w dopełniaczu:
Bełdyki - Bełdyk ( mazowieckie)
Bestwiny - Bestwin (śląskie i mazowieckie)
Błąkały - Błąkał (warmińsko-mazurskie)
(...)
Dane pochodzą z urzędowego wykazu nazw miejscowości z 2015 roku: http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/urzedowy_wykaz_nazw_miejscowosci_2015.pdf
Wszystkie rzeczowniki mające tylko liczbę mnogą dzielą się na rzeczowniki, których temat kończy się na spółgłoski miękkie i w D. mają końcówki - i, -ii, - iów, drzwi, egzekwii, fekaliów. Jest to I grupa deklinacyjna.
Rzeczowniki, których temat kończy się na spółgłoski twarde w D. są bez końcówki: chrzcin, Suwałk; mogą mieć też temat oboczny (wymiana samogłosek lub spółgłosek): Widły - wideł, grabki - grabek; lub mają końcówki - ów, - y, -i, obcęgów, noszy, binokli. Jest to II grupa deklinacyjna.
Jak więc widać rzeczowniki mające tylko liczbę mnogą nie posiadają końcówki - ek.
W żadnej grupie deklinacyjnej odmiany rzeczowników, ani w rodzaju męskim, ani w rodzaju żeńskim, ani nijakim w dopełniaczu nie występuje końcówka - ek, ani w żadnym innym przypadku.
Uzupełnienie gramatyczne:
Odmiana nazw miejscowych o liczbie mnogiej z formą bezkońcówkową w dopełniaczu.
Temat wyrazu to niezmienny rdzeń, podczas gdy końcówka to ta cząstka wyrazu, która zmienia się podczas odmiany przez przypadki:
M. Suwałk - i
D. Suwałk - brak końcówki
C. Suwałk - om
B. Suwałk - i
N. Suwałk - ami
Ms.Suwałk - ach
M. Pudliszk -i
D. Pudliszek e ruchome
C. Pudliszk - om
B. Pudliszk - i
N. Pudliszk - ami
Ms.Pudliszk - ach
E ruchome jest wynikiem procesu zaniku i wokalizacji ( jery słabe zanikły, a mocne przeszły w samogłoskę e) jerów (półsamogłosek odziedziczonych z języka prasłowiańskiego). Jeszcze w epoce przedpiśmiennej powstała w języku polskim oboczność e: zero fonetyczne (brak dźwięku). Więcej na ten temat można znaleźć w każdym podręczniku o historii języka polskiego, np. w Zarysie dziejów języka polskiego Bogdana Walczaka, Wrocław 1999, Gramatyce historycznej języka polskiego Krystyny Długosz-Kurczabowej i Stanisława Dubisza, Warszawa 2006, Gramatyce historycznej języka polskiego Stanisława Rosponda, Warszawa 2012.
Jak dowiadujemy się ze Słownika poprawnej polszczyzny Suwałki są nazwą miejscową posiadającą formę liczby mnogiej. To istotna informacja.
http://leksykografia.uw.edu.pl/slowniki.html
Epidemia dżumy według opisu dra Krzysztofa Skłodowskiego z Muzeum Okręgowego w Suwałkach: https://um.suwalki.pl/o-miescie,60/historia-suwalk,2568
Poprawnie przetłumaczona nazwa miasta Suvalkai na polski powinna posiadać którąś z tych form: Suwołki, Suwułki, Suwełki, Suwiłki. W wyniku wokalizacji sonantów, "l" przechodziło w -oł, -uł, eł, ił. Prasłowiańskie: vlk nie przyjmowało w języku polskim formy - ał/vałk. Zatem odpowiedniejsza byłaby któraś z tych form, np. Suwołki, Suwułki, Suwełki, Suwiłki.
skróty: war. - wariant; psł. - prasłowiański; stpol. - staropolski, n.m. - nazwa miejscowa, drw. - derywat,
Etymologia słowa - zwłoki w Polskim słowniku etymologicznym Witolda Mańczaka, Kraków 2017, s. 233.
Suvalkai 1 (lenk. Suwałki) – Palenkės vaivadijos šiaurėje esantis miestas, įsikūręs ant Juodosios Ančios krantų. Lenkų toponimikos žinovai iki šiandien nepajėgia išsiaiškinti Suvalkų miesto vardo kilmės. A. Polujanskis (Połujański) rašo, kad mieste įsikūrę keli suvilkai, kas neva lietuviškai reiškia valkatas, bet, jo teigimu, lietuvių kalbos žodynas pateikia tiktai žodį susivilkai, ir tai reiškia sueigą. Kita hipotezė teigia, kad miesto pavadinimą sudaro priešdėlis su-, kas lietuvių kalboje nusako buvimą šalia ko, prie ko, ir šaknis valk– „siauras, mažas upelis, klampynė“, kas drauge paėmus nurodo „vietą prie upės, pelkės, klampynės“. Šių kalbininkų manymu, įdomu tai, kad Suvalkų krašte gyvenantys lietuviai, kalbantys dzūkų tarme, vartoja žodį suvalka, nusakantį „padugnes, valkatas“. 1941–1944 m. vokiečių nacistinė administracija miestą vadino Sudauen „Sūduva“.
Suvalkai – miestas Lenkijos šiaurės rytuose, Palenkės vaivadijoje, netoli sienos su Lietuva ir Baltarusija. Jame 69 300 gyventojų. Išsidėstęs prie Juodosios Ančios upės. Įsikūręs čia regioninis muziejus, jame matome religinių eksponatų iš XVI–XVII a. Pagrindinė pramonė – maisto produktų gamyba, pjautinė mediena, tekstilė ir audiniai, statybinės medžiagos.
1919–1920 m. Suvalkai buvo Lietuvos Respublikos sudėtyje. Istorinis etninės Lietuvos miestas, lietuvių kultūros centras XIX a., šiandien visiškai nutautęs.
Sūduva – tai istorinis Suvalkų krašto vardas. Prie Suvalkų Šveicarijos kaime yra išlikę jotvingių pilkapiai.
Suvalkų miestą 1690 m. įkūrė Vygrių kamalduliai. 1720 m. gegužės 2 d. gyvenvietė gavo miesto teises. Miestui skleistis padėjo geografinė padėtis, mat įsikūrė jie prie kelio iš Peterburgo į Varšuvą.
Antrojo pasaulinio karo metais Suvalkai buvo prijungti prie Rytprūsių. Po karo vėl grįžo Lenkijai.
psł. *suti, *sovǫ 'popychać, wpychać, posuwać, przesuwać, wsuwać' |
Wtórny bezokolicznik *suvati powstał przez analogię do *davati 'dawać' psł. *sunǫti 'zacząć przesuwać, posuwać, pchnąć, posunąć, wepchnąć, wetknąć; przesuwać, posuwać; przesuwać się, posuwać się' W etymologicznym związku z psł. *suti, *sovǫ ‘popychać, wpychać, posuwać, przesuwać, wsuwać’, *sovati, *sujǫ, skąd pol. suwać - współcześnie używany zwykle w czasownikach przedrostkowych, np. do-suwać, na-suwać, roz-suwać. Wielki słownik języka polskiego PAN (WSJP PAN). Publikowany w Internecie od 2007 r. pod kierunkiem profesora Piotra Żmigrodzkiego w pracowni Instytutu Języka Polskiego PAN. Suwać według Słownika staropolskiego (Tom 8) to: poruszać, przemieszczać. Prasłowiański morfem: su- oznaczający suwanie, posuwanie, ale również poruszanie, jak też popychanie, wpychanie w połączeniu ze słowem wałek oznaczającym narzędzie gospodarcze dał słowo: suwałek, ale że w liczbie mnogiej są to już suwałki i zarazem nazwa miejscowa, odmiana jest taka sama jak wszystkich pozostałych rzeczowników w liczbie mnogiej, czyli bez tzw. e ruchomego, które tutaj zanika, a więc Suwałki - Suwałk, np. Jedziemy do Suwałk, a nie do Suwałek ! Słowo toczyć ma różne znaczenia. Słownik staropolski - link podaje następujące definicje: 1) wytaczać, spuszczać z beczki 2) skręcać razem, splatać 3) rzeźbić, ryć 4) przesuwać obracając przedmiot okrągły wokół osi 5) posuwać nadając ruch obrotowy 6) toczyć się - obchodzić, poruszać się dookoła 7) toczyć się - płynąć dookoła Słownik staropolski podaje również istnienie słowa toczydło, które oznaczało urządzenie z kamieniami służącymi do ostrzenia broni i narzędzi znajdujące się w młynie (link). Może chodzić o młyn w Suwałkach, o którym pisał historyk dr Maciej Ambrosiewicz w kwartalniku Wigry, nr1/2011, Działalność ekonomiczna kamedułów wigierskich: "W dobrach kamedulskich skwapliwie wykorzystywano rzeki i drobne cieki wodne do napędzania urządzeń młyńskich. Płynące wody były przedzielone stawiskami; staw w dawnej polszczyźnie oznaczał tamę. Na rzece Czarna Hańcza zbudowano stawisko w miejscu, gdzie dzisiaj jest most na początku ulicy Kościuszki. Kolejne stawisko było w Sobolewie; w obu miejscach były młyny". Całkiem jednak możliwe, że chodziło o kuźnię wodną. Kameduli uzyskali zgodę na zakładanie wsi na starych budziskach, porębach i przerobkach, to znaczy tam, gdzie znaczne połacie puszczy za administracji Butlerowej zostały wycięte. Na tej podstawie rozpoczęli kolonizację północnego skraju Puszczy Przełomskiej, najbardziej wytrzebionej. Do 1690 roku, jak informuje spis przeora Jana Kantego, powstały tu nowe wsie, tak zwane nowiny, wolne jeszcze od podatków: Żywa Woda, Biała Woda, Szurpiły i Suwałki. (...) Nazwa Suwałki pojawiła się po raz pierwszy w dokumencie historycznym, mianowicie w księgach urodzonych w parafii przeroślskiej, w 1688 roku. Były nowiną założoną na dąbrowie pustej odległej od ostępów, i liczyły w 1690 roku zaledwie dwa dymy. W świetle badań archeologicznych, prowadzonych w granicach obecnego miasta, ślady osadnictwa na tym terenie są znacznie wcześniejsze. Jego ciągłość mogły przerywać tragiczne wydarzenia XVII wieku (Potop szwedzki). Poważnym źródłem dochodów był przemysł hutniczy. Na przełomie XVII i XVIII wieku posiadali w obu puszczach - Perstuńskiej i Przełomskiej- dzsięć rudni. W tym samym czasie mieli też dwanaście smolarni. Wielki dochód przynosiła kamedułom produkcja innych towarów drzewnych (drewno, potaż) oraz dzierżawa jezior i rzek. Wzorem szlachty zaczęli też zakładać w puszczach karczmy. Suwałki, miasto nad Czarną Hańczą. Pod red. Janusza Kopciała, Suwałki do 1939 opracował Andrzej Matusiewicz, Suwałki 2005, s.93-94. Historyk M. Ambrosiewicz zauważa, że w 1668 r., czyli roku przybycia kamedułów nad Wigry, wokół jeziora istniało już osiem rudni. W rudniach otrzymywało się żelazo, które następnie w kuźniach mogło zostać uformowane w młotki, siekiery, kilofy, przecinaki lub inne narzędzia rolnicze. Jest to fragment pracy historyka Jerzego Wiśniewskiego: Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku. Ten długi artykuł o rozmiarach książki znajduje się w Studiach i materiałach do dziejów Pojezierza Augustowskiego wydanych przez Białostockie Towarzystwo Naukowe pod emblematem Kompleksowej Ekspedycji Jaćwieskiej w periodyku pod redakcją Jerzego Antoniewicza, Białystok 1967, s.198-199. Jerzy Wiśniewski pisze, że kameduli założyli w puszczy kuźnice, rudy i potasznie. Kuźnice są to kuźnie, w których w dawnej Polsce wykonywało się przedmioty z żelaza przy użyciu młota napędzanego kołem wodnym. Link do definicji słowa kuźnica: https://wsjp.pl/haslo/podglad/76256/kuznica/5192463/zelaza Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego można w całości pobrać z Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej: http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=36873&from=publication Nazwy wytworów czynności i procesów. (3) Nazwy produktów ubocznych Wykładnikami omawianego znaczenia są sufiksy: -ki, lm. (-ek / -ka w lp.), ok. 15 (formantów), np. opiłki, wyczeski, [wałki]; -ina (-iny) w liczbie ok. 10 (formantów), np. cedziny, heblowiny, zwierciny. Derywaty te to w dużej mierze terminy specjalne. Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia/Słowotwórstwo, red. Renata Grzegorczykowa, Roman Laskowski, Henryk Wróbel, Warszawa 1999, s. 410. Na zdjęciach poniżej widać ostatnią zachowaną w Polsce kuźnię wodną w Oliwie. Na większości zdjęć widać młoty i dębowe wały. "Kuźnia Wodna przyjmuje indywidualnych turystów i wycieczki. Nie podjęto dalszej produkcji, demonstruje się jedynie pracę zakładu, ewentualnie wybija metalowe pamiątki dla zwiedzających. Na wyposażenie Kuźni, typowe dla epoki odrodzenia, składają się m.in. trzy koła wodne, dwa masywne wały dębowe, młoty, piec grzewczy, wielkie nożyce do cięcia żelaza". Zabytkowa kuźnia wodna w Oliwie, informacja pochodzi ze strony: https://pomorskie.travel/punkty-poi/zabytkowa-kuznia-wodna-w-oliwie Na zdjęciach widzimy suwalskie Bulwary nad Czarną Hańczą i rzekę płynącą pod ulicą Kościuszki. Z kolei znaczenie słowa towar jest opisane w Wielkim słowniku etymologiczno-historycznym języka polskiego Krystyny Długosz-Kurczabowej: 1) produkt pracy ludzkiej przeznaczony na sprzedaż, mający wartość użytkową, handlową. Jak widać na pokazanych wyżej zdjęciach oliwskiej kuźni wodnej jej położenie czy usytuowanie bardzo przypomina odcinek suwalskiej Czarnej Hańczy pod mostem ulicy Kościuszki i w górę biegu rzeki w kierunku znajdującego się sto metrów dalej zalewu Arkadia i trochę bliżej usytuowanych Bulwarów ciągnących się aż do ulicy Adama Mickiewicza. Czerpiąc z informacji podanych przez dr Macieja Ambrosiewicza i wcześniej przytoczonych, wydaje się bardzo prawdopodobne, że w tym miejscu istniało stawisko i młyn wodny, a dokładniej kuźnia wodna z drugiej połowy XVII wieku. Druga hipoteza: Z zebranego materiału leksykograficznego jak i źródeł historycznych można wysnuć wniosek, że nazwa miasta Suwałki pochodzi od wprawionego wodą w ruch dębowego wału (przez koło wodne), działającego w kuźni wodnej, gdzie kuto żelazo, które pozyskiwano w okolicznych i licznych rudniach na tym terenie. Zgodnie z metodą filologiczną polegającą na zestawianiu danych z zabytków pisanych w tym samym języku, powiązanie pochodzenia nazwy: Suwałki z nazwami urządzeń kuźni wodnej wydaje się rozsądnym podejściem mającym również swoje historyczne uzasadnienie. Z literatury fachowej o młynach wodnych (link) można się dowiedzieć, że w młynie, a w tym wypadku kuźni wodnej znajdował się wał główny, który być może ludność potocznie zdrobniła do postaci "wałka". Profesor Urszula Bijak, autorka książek toponomastycznych, w dość nowym artykule "Pluralia tantum w polskiej ojkonimii" zamieszczonym w Folia Onomastica Croatica 29 (2020) pisze o zestawieniach apelatywnych. Inaczej mówiąc badaczka opisuje wyrazy w liczbie mnogiej występujące w polskich nazwach miejscowych, a jeszcze krócej mówiąc opisuje nazwy miejscowe w liczbie mnogiej. Zestawienia apelatywne to zaś nic innego jak nazwy pospolite. Ten interesujący z punktu widzenia toponomasty artykuł można znaleźć w internetowej bibliotece naukowej pod adresem: https://www.academia.edu Pośród licznych ojkonimów i ich różnych typów opisanych przez autorkę wymienię dla przykładu nazwy miejscowe powstałe od nazw zawodów wykonywanych w danych miejscowościach, np. Chmielarze, Koziarze, Smolniki. Kolejny przykład to pluralizacja hydronimów singulare tantum, np. Kamianki (: n. rz. Kamianka). Nazwy miejscowe w l.mn. mogły pochodzić również od innych toponimów, według U. Bijak dokonywała się pluralizacja innych toponimów, np. Burkaty od nazwy młyna Burkat, Kacpury od młyna Kacpura, Ptaki od młyna Ptak. Nazwy miejscowe od zestawień apelatywnych, np. Białobrzegi od białego brzegu, Białowody od białe wody, Nowe Młyny (: nowy młyn), wtórnie Nowomłyny. Jest jeszcze jeden powszechnie znany wyraz zaczynający się od cząstki: su-, a mianowicie pochodzący z łaciny "super" (łac. nad tym, ponad to, w górze, z góry, nad, ponad, powyżej), ale i również "supero" oznaczający wystawać ponad coś. Poniżej zebrałem jeszcze kilka mniej istotnych etymologii słowa wałek. Na podstawie dostępnej i obszernej bazy leksykalnej można pokusić się o kolejne próby etymologiczne. Wałek, czyli "mały wał do toczenia towarów" według Słownika Lindego może więc mieć jeszcze inne znaczenia. Mógł to być korek lub kurek do beczek, za pomocą którego upuszczano wino, piwo czy miody pitne w kamedulskich piwnicach, bo jak dziś wiadomo mnisi posiadali 404 barcie, dzięki którym mogli sycić miody pitne. Wina i piwo sprowadzali, bowiem piwo rozcieńczone wodą należało do stałej diety kamedułów. Słowo towar również jak wiadomo posiadało kilka znaczeń. Słownik staropolski podaje, że towar to: rzeczy ruchome przeznaczone do kupna, sprzedaży, wymiany, zaś WSJP: Ogsł. *tovarъ 'majątek ruchomy, dobra handlowe'. Zapożyczenie orientalne, zapewne z języków tureckich: np. st.tur. tavar 'majątek; danina; dar', st.ujgurskie tawar 'majątek; towar', tur. davar 'bydło (drobne)'. Słownik staropolski w haśle "wałek"- link podaje znaczenie słowa: część jarzma (według WSJP.PL jarzmo to: drewniana rama zakładana na kark lub czoło zwierzęcia zaprzężonego do pracy; psł. *arьmo 'drewniana uprząż na woły'), beleczka na karku wołu. Były również drewniane wałki do ciasta. Być może we wsi Suwałki otoczonej puszczami wyrabiano owe narzędzia z drewna na potrzeby dużego klasztoru kamedułów nad Wigrami, innych osad i wsi kamedulskich, a także okolicznych miast. Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN, pod red. Piotra Żmigrodzkiego i Mirosława Bańko (UW), Warszawa. Słownik staropolski, Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie, Tom 8.,9. i 10. Linki do słowników - https://wsjp.pl Maria Malec (PAN) o Suwałkach: "Przypuszcza się, że nazwa Suwałki jest pochodzenia bałtyckiego, por. litewską nazwę miejscową Suvalkai (w dawnym powiecie wołkowyskim), od -su "z" i -vilkti, -velku "wlec, ciągnąć". Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Maria Malec, Warszawa 2003, s. 231. TRZECIA HIPOTEZA Trzecia hipoteza dotycząca pochodzenia jako polskiej nazwy Suwałki jest najmniej prawdopodobna i również w głównej mierze opiera się o stare polskie słowniki, których pomoc w pracy filologa jest nieoceniona, ale bywa też zawodna. |
- Słownik języka polskiego, Warszawa 1807–1814, tzw. Słownik Lindego.
-
http://kpbc.umk.pl/publication/8173- link do słownika
Samuela Bogumiła Lindego - sylwetka autora słownika - link
Zatem słowo: Suszwałki mogło oznaczać miejsce, gdzie suszy się wałki konopi. Być może tak brzmiała pierwotna nazwa wsi założonej przez kamedułów, nim nazwa miejscowa ewoluowała w nazwę miasta Suwałki. Tak czy inaczej zbyt bliskie są konotacje pomiędzy dwoma wyrazami, by ich nie dostrzec.
Jak wiemy słowo Suwałki jest w liczbie mnogiej, ale gubimy się w domysłach co też może oznaczać ? Kiedy wstawimy do środka słowa dwuznak "sz" okaże się, że znaczenie staje się zrozumiałe.
Prawdopodobnie w słowie SUSZWAŁKI doszło do derywacji wstecznej (ujemnej), czyli uszczuplenia bazy o morfem słowotwórczy, czyli interfiks -sz-. Mówiąc potocznie cząstka znaczeniowa/semantyczna -sz- została ucięta. W ten sposób ze słowa suszwałki powstało słowo Suwałki.
Konopie siewne: "Konopie siewne (cannabis sativa) to nie to samo, co konopie indyjskie (cannabis indica). Roślina ta jest praktycznie pozbawiona składników odurzających THC i wykorzystywana jest wszechstronnie w przemyśle i gospodarstwie domowym. (...)
Konopie należą do najstarszych roślin uprawianych przez człowieka. Przez tysiąclecia uważane były za najbardziej pożyteczny plon znany ludzkości. W Afryce, Europie i Azji konopie zawsze dostarczały człowiekowi ogromnych ilości włókna i oleju, przyczyniając się do powstawania i upadków wielkich cywilizacji. Aż do rewolucji przemysłowej w XIX wieku stanowiły one podstawę najważniejszego przemysłu ludzkości, dostarczając jej większości potrzebnych włókien, olejów i papieru, a także pożywienia, lekarstw, używek i tysięcy innych produktów. (...)
Jeden hektar konopi daje tyle masy papierowej co cztery hektary lasu, przy czym konopie, jako rośliny jednoroczne, dostarczają surowca co rok".
Więcej o konopiach siewnych i ich historii można przeczytać na stronie: http://podlaskiekonopie.pl/konopie_siewne
W rozdziale o słowotwórstwie autorki Renata Grzegorczykowa i Jadwiga Puzynina tak piszą o rzeczownikach złożonych: "Łącznie liczba rzeczowników złożonych należących do współczesnej polszczyzny w SJPD według danych M. Blicharskiego wynosi ok. 3200 (w ogromnej większości należą one do terminologii specjalnej). Prócz tego istnieje wielka ilość złożeń, w których człon pierwszy można by traktować jako przynależny do którejś części mowy, ale ucięty (np. telekino, elektrobodziec, kuchmistrz, fechtmistrz), (s. 458).
Typy struktur:
N - Nomen - rzeczownik
V - Verbum - czasownik
A - Adiectivum - przymiotnik
Adv - Adverbium - przysłówek
Num - Numerale - liczebnik
Ponad 1000 złożeń: N (N1 + N2); 500-1000: N (Num + N1), N(N1 + V); 100-500: N(V + N1),
N (A + V), N(A + N1); 20-100: N(Adv + V); 10-20: N(Num + V); poniżej 10: N(V + V), N(N1 + A)
Wydaje się, że w nazwie miejscowej Suwałki również doszło do ucięcia pierwszego członu. Wniosek taki można wysnuć dzięki rekonstrukcji pierwotnego zapisu złożenia rzeczownikowego do formy: Suszwałki.
Mając na uwadze, że słowo suszwałki być może jest kompozitem/złożeniem rzeczownikowym, nie bez powodu przychodzi na myśl język niemiecki.
Jak powszechnie wiadomo kompozita, czyli zrosty lub złożenia dwóch lub więcej wyrazów w jeden leksem, czyli nowy wyraz są częstym zjawiskiem w językach germańskich. Więcej można o tym przeczytać w książce: Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa–Kraków 1998.
W 2019 roku pojawił się reprint książki Knuta Olofa Falka z 1941 r. wraz ze wstępem profesora Terho Paulssona z Uniwersytetu w Lund, wydany przez Jamiński Zespół Indeksacyjny za zgodą żony autora Dagmary Falk, Twardy Róg 2019. Adres wydawcy - http://jzi.org.pl/
"W szeregu osad nowo powstających koło klasztoru w XVIII wieku pojawiają się Suwałki, wieś zaludniona przez Mazurów i Podlasian, których osadzili tu kameduli".
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XI, s.613.
Czerwony krzyż: "wieś, pow. suwalski, gm. Hutta, par. Wigry, 19 wiorst od m. Suwałk, ma dymów 27, mk. 182, wyznania katolickiego, mówiących narzeczem mazurskim".
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom I, s.849.
Słownik dostępny w internecie pod adresem: http://dir.icm.edu.pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/
O dialekcie mazurskim - http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Prace_Jezykoznawcze/
Wpływ niemczyzny na gwarę mazurską - https://pressto.amu.edu.pl/
"Nazwy pruskie były przejmowane przez Niemców i osadników polskich w postaci różnorodnych substytucji fonetycznych i fonetyczno-słowotwórczych. Substytucje leksykalne, czyli kalki niemieckie i polskie nazw pruskich oraz kalki rozszerzone słowotwórczo, występowały rzadziej. Osadnicy polscy tworzyli własne nazwy, przejmowali też nazwy niemieckie i staropruskie. Niemcy przejmowali nazwy polskie, spolonizowane nazwy pruskie i tworzyli nowe nazwy niemieckie".
Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa–Kraków 1998.
Złożenia rzeczownikowe i przymiotnikowe można klasyfikować z punktu widzenia gramatycznej kombinatoryki klas części mowy (N - rzeczowników, V - czasowników, Adj - przymiotników) oraz wzajemnego stosunku składniowego członów.
Złożenia rzeczownikowe: Struktury o stosunku niewspółrzędnym z nadrzędnikiem czasownikowym: (V+N1)N2 - gryzipiórek, pasibrzuch, łamistrajk, dusigrosz, bawidamek, moczymorda.
Złożenia przymiotnikowe: Struktury niewspółrzędne z nadrzędnikiem rzeczownikowym: (Adj1+N)Adj2 - małomiasteczkowy, całonocny, złotousty, pełnokrwisty.
Alicja Nagórko, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 2007, rozdz. Słowotwórstwo, s.210.
Czy pierwotny zapis nazwy miejscowej: Suwałki brzmiał Suszkowałki ? A może Suszone Wałki ? Suche Wałki ? Suchewałki ? Suszonewałki ? Suszwałki ?
"W okresie średniopolskim (od XVI w. do końca XVIII w.) zaczęły powstawać tak częste w XX w. rzeczowniki pochodne od czasowników, utworzone na drodze tzw. derywacji wstecznej ( czyli poprzez ucięcie części podstawy słowotwórczej), np. podpał, dokład, występ, zabój. A oto kilka przykładów współczesnych - zwis, skok, wykop, zawał, przestój, wylew. Od jakiegoś czasu jest to typ słowotwórczy charakterystyczny przede wszystkim dla terminologii technicznej i sportowej".
Język polski, Anna Dąbrowska (Uniwersytet Wrocławski), Wrocław 2005, s. 127.
Zgadza się więc czas, czyli okres średniopolski, dokładniej wiek XVII, czas założenia Suwałk przez zakon kamedułów. Całkiem możliwe, że słowo: suszwałki, które odnotowują wszystkie dawne słowniki, było skrótem odczasownikowym. Powstało od częstej czynności suszenia wałków konopi, od zwrotu - suszyć wałki.
Na zdjęciach suszone wałki konopi:
Poniżej skan ze słownika Lindego ze słowem SUSZWAŁKI:
- Słownik języka polskiego, Warszawa 1900-1927
http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/publication?id=254 - link do słownika
red. Jan Karłowicz, Adam Antoni Kryński, Władysław Niedźwiedzki - https://openlibrary.org/authors/OL5169535A/Jan_Karłowicz - link do słownika
- tzw. Słownik warszawski
To tak zwany Słownik warszawski, który jest największym polskim słownikiem z 270 tys. haseł. Nie odnotowuje słowa Suwałki. Z tego słownika dowiadujemy się, że istniało słowo: Suszwał i oznaczało skórzany fartuch kowala czy hutnika. Na terenie obecnej Suwalszczyzny istniało dużo rudni, hut, gdzie z rudy darniowej wytapiano żelazo. Kiedy zrobimy liczbę mnogą fartuchów otrzymujemy ten sam wyraz co u Lindego: Suszwałki. Nie tylko występuje w liczbie mnogiej, ale i również wiadomo co oznacza.
Poniżej skan ze słownika:
-
Słownik języka polskiego, Wilno 1861
https://eswil.ijp.pan.pl/index.php - link do słownika
Aleksander Zdanowicz i in. Tzw. Słownik wileński
Nie odnotowuje słowa Suwałki.
Zupełnie inne znaczenie, ale nadal jako suszwałek/suszwałki : kawałek/kawałki płótna, sukna, papieru.
Poniżej skan ze słownika:
-
Słownik staropolski, Kraków 1953–2002
http://www.rcin.org.pl/publication/39990 - link do słownika
red. Stanisław Urbańczyk
Słownik języka polskiego, Warszawa 1958–1969
http://www.sjpd.pwn.pl/ - link do słownika
red. Witold Doroszewski
Norma odmiany nazw miejscowych Suwalszczyzny mających formę liczby mnogiej:
Według urzędowego wykazu nazw miejscowości z 2015 r. (link) stworzonego przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych odmiana nazw miejscowych w liczbie mnogiej na terenie Suwalszczyzny posiada bezkońcówkową odmianę dopełniacza z e ruchomym (II grupa deklinacyjna):
- Trakiszki – Trakiszek
- Gulbieniszki – Gulbieniszek
- Prudziszki – Prudziszek
- Burbiszki – Burbiszek
- Zaboryszki – Zaboryszek
- Ejszeryszki – Ejszeryszek
- Szypliszki - Szypliszek
Poradnia językowa Uniwersytetu Łódzkiego stwierdza, że "niezależnie od tych form oficjalnych, w danych miejscowościach i ich okolicach mogą funkcjonować formy regionalne (jak Szypliszki – Szypliszk). I w tym miejscu warto podkreślić, że zarówno te oficjalne, jak i regionalne formy dopełniacza należy uznać za pełnoprawne i mogące występować równolegle".
Cała odpowiedź poradni językowej UŁ na pytanie o odmianę w dopełniaczu nazw miejscowych Suwalszczyzny posiadających formę liczby mnogiej: https://poradnia-jezykowa.uni.lodz.pl/faq/nazwy-wlasne-trakiszki-gulbieniszki-prudziszki-burbiszki-zaboryszki-ejszeryszki-i-ich-formy-w-dopelniaczu/
Na ten sam temat otrzymałem również odpowiedź z innej poradni językowej:
Szanowny Panie,
przepraszamy za opóźnienie w udzieleniu odpowiedzi, starałyśmy się zebrać dane na temat nazw, o które Pan pyta. Nie będziemy jednak mogły podać Panu jednoznacznego rozstrzygnięcia, natomiast możemy podać czynniki, które należy wziąć pod uwagę. Norma językowa dopuszcza dla nazw o podobnej budowie formy dopełniacza zarówno z "e" ruchomym, jak i bez. Gdy chodzi już o odmianę konkretnej nazwy, to istotne jest także jej położenie geograficzne oraz zwyczaj społeczny (uzus). Nazwy własne z rejonu północnej Polski (nazwy miejscowe, ale też nazwiska) rzadziej zachowują "e" ruchome. Jednakże należałoby sprawdzić uzus, tzn. zwyczaj, jaki na danym terenie łączy się odmianą nazwy. Potwierdzeniem mogłaby być np. forma używana przez instytucje (szkoła, urząd gminy), parafię, przewodnik turystyczne itp. W obecnej dobie strony internetowe dają możliwość takiego sprawdzenia.
Z wyrazami szacunku,
Renata Bizior, Dorota Suska
Internetowa Poradnia Językowa
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie
Na stronie Urzędu Gminy Puńsk w sprawozdaniu z gospodarki komunalnej gminy z 2006 roku występuje nazwa miejscowa Wojciuliszki w odmianie z zachowanym "e" ruchomym: Wojciulszki - Wojciuliszek
http://ug-punsk.pbip.pl/index.php?event=informacja&id=956
Hasło: Prudziszki
Historyk Jerzy Wiśniewski w " Dziejach osadnictwa w powiecie sejneńskim od XV do XIX wieku. Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej", Białystok 1963, na stronie 130 opisuje lituanizację, czyli zamianę polszczyzny na język litewski:
" Wydaje się, że w tym czasie wojen szwedzkich zwiększył się napływ ludności litewskiej, gdyż nastąpiła lituanizacja niektórych nazw słowiańskich: Puciłowicze na Poćkuny, Tatarinowicze na Krejwińce, Marcinkiewicze na Marcinkańce, Babańskie na Babańce, Radziejewskie na Radziuszki, Pomorzany na Kukle, Wieliczkowicze na Bose, Rzeszotnik na Reszecie ".
Liczba mnoga wielu nazw obcych jest im przypisana arbitralnie, mimo że w języku, z którego pochodzą, mają liczbę pojedynczą ( Helsinki, Saloniki ).
Poprawna polszczyzna. Hasła problemowe, PWN, Warszawa 2008, s. 95.
W owym czasie Prudziszki tak jak i Suwałki były częścią Wielkiego Księstwa Litewskiego, zatem polskie nazwy Litwini zapewne uznawali za obce.
Nazwa miejscowa Prudziszki pochodzi zapewne od słowa " prud " - sadzawki, stagnum/staw, piscina/staw rybny - jak podaje Słownik staropolski ( s. 79. ) i pierwotnie mogła mieć formę w liczbie pojedynczej , która uległa lituanizacji i dopiero wtedy przybrała formę liczby mnogiej - Prudziszki, zapewne dlatego odmiana tej nazwy miejscowej ma e ruchome w dopełniaczu : Prudziszki - Prudziszek, nie tak jak Suwałki - Suwałk, których forma pierwotnie również miała postać liczby mnogiej.
Dla przykładu ilustrującego hipotezę, że nazwy miejscowe w liczbie mnogiej, które powstały od rzeczowników w liczbie pojedynczej lub tez pierwotnie same miały postać liczby pojedynczej, w odmianie zachowują e ruchome:
Pudliszki - Pudliszek
Nazwa miasta pochodzi od nazwiska Pudliszko, rzeczownika w liczbie pojedynczej.
Powązki - Powązek
Nazwa cmentarza pochodzi od wyrazu pawąz - czyli drągu do przyciskania siana lub słomy na wozie, zatem również od rzeczownika w liczbie pojedynczej. O pochodzeniu nazwy można przeczytać tutaj: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pow%C4%85zki_(Warszawa)
Uzupełnienie gramatyczne:
W razie potrzeby formy bezkońcówkowe nazw miejscowych w liczbie mnogiej mogą mieć dopełniacz z tzw. e ruchomym, zwłaszcza gdy temat kończy się na grupę spółgłoskową, np. Helsinki - Helsinek, Powązki - Powązek.
Temat wyrazu to niezmienny rdzeń, podczas gdy końcówka to ta cząstka wyrazu, która zmienia się podczas odmiany przez przypadki:
M. Suwałk - i
D. Suwałk - brak końcówki
C. Suwałk - om
B. Suwałk - i
N. Suwałk - ami
Ms.Suwałk - ach
M. Pudliszk -i
D. Pudliszek e ruchome
C. Pudliszk - om
B. Pudliszk - i
N. Pudliszk - ami
Ms.Pudliszk - ach
Wszystkie rzeczowniki mające tylko liczbę mnogą dzielą się na rzeczowniki, których temat kończy się na spółgłoski miękkie i w D. mają końcówki - i, -ii, - iów, drzwi, egzekwii, fekaliów. Jest to I grupa deklinacyjna.
Rzeczowniki, których temat kończy się na spółgłoski twarde w D. są bez końcówki: chrzcin, Suwałk; mogą mieć też temat oboczny (wymiana samogłosek lub spółgłosek): Widły - wideł, grabki - grabek; lub mają końcówki - ów, - y, -i, obcęgów, noszy, binokli. Jest to II grupa deklinacyjna.
Jak więc widać rzeczowniki mające tylko liczbę mnogą w ogóle nie posiadają końcówki - ek.
W żadnej grupie deklinacyjnej odmiany rzeczowników, ani w rodzaju męskim, ani w rodzaju żeńskim, ani nijakim w D. nie występuje końcówka - ek, ani w żadnym innym przypadku.
Hasło: Sejny - w przygotowaniu
Hasło: Szwajcaria - w przygotowaniu
Naukowe materiały pomocnicze:
- Pobierz link
- Inne aplikacje
Popularne posty
Audio - SBF 2021.
- Pobierz link
- Inne aplikacje
300 lat Suwałk razem ze Studiem Accantus. 15.08.2021.
- Pobierz link
- Inne aplikacje
Port Giżycko - widok z mola, 13-14.07.2021.
- Pobierz link
- Inne aplikacje
Wojsko Polskie na suwalskich bulwarach, 14.08.2021.
- Pobierz link
- Inne aplikacje
Papugarnia w Suwałkach, 22.06.2021.
- Pobierz link
- Inne aplikacje
Megapowódź Suwalska - katastrofa z przeszłości
- Pobierz link
- Inne aplikacje
Lipcowi. Twarze ofiar Obławy Augustowskiej z 1945 roku - wystawa w Suwał...
- Pobierz link
- Inne aplikacje
Nagrody Andrzeja Wajdy. Muzeum Okręgowe w Suwałkach. 15.10.2021.
- Pobierz link
- Inne aplikacje
Kresy II RP - pisarki o kresach, 03.12.2021, Suwałki
- Pobierz link
- Inne aplikacje
Komentarze